ભારતની ભાષાઓમાં લખેલાં નાટકોનું અંગ્રેજીકરણ શા માટે હંમેશાં જૂઠ્ઠું અને ફિક્કું લાગે છે? હિન્દુસ્તાનમાં બધાં જ મહાનગરોમાં અંગ્રેજી નાટકો ચાલતાં નથી! અને દોઢસો વર્ષો સુધી મિડલ સ્કૂલ, હાઈસ્કૂલ, કૉલેજ અને યુનિવર્સિટીમાં લગભગ દર વર્ષે શેક્સપિયર ભણાવાયા પછી આ હાલત છે! અંગ્રેજી નાટક આપણને ગળથૂથીમાં જ પાવામાં આવ્યું છે, આપણે ગુજરાતી, મરાઠી, બંગાળી, મળયાળમ, હિન્દી, કન્નડ નાટકો ભજવીએ છીએ અને જોઈએ છીએ. પૈસા ન હોય તો ટી.વી. પર જોઈએ છીએ. પણ અંગ્રેજી નાટક કેમ જોતા નથી? ભારતીય ભાષામાંથી અંગ્રેજીમાં રૂપાંતરિત થયેલાં નાટકો પણ કેમ જોતા નથી?
કારણ છે: દ્રષ્ટિકોણ! ભારતીય જીવન અને અંગ્રેજી દ્રષ્ટિકોણ સાથે ચાલી શકતા નથી કારણ કે નાટકને જીવાતા જીવન સાથે સંબંધ છે (આ જ કારણસર અંગ્રેજીમાં લખતા ભારતીય નવલકથાકારો બનાવટી અને જૂઠ્ઠા લાગે છે.) અંગ્રેજીમાં ભારતીય જીવન વિશે શબ્દો નથી. ક્યારેક બળજબરી કરીને શબ્દો વપરાય છે જે અનર્થ અથવા અર્થહીનતા પેદા કરે છે!
આપણે જ્યારે "કેમ છો?" પૂછીએ છીએ ત્યારે એનું અંગ્રેજી "હાઉ આર યૂ?"નથી! આપણે જ્યારે "કેમ છો" પૂછીએત્યારે એમાં એ વ્યક્તિ, એની પત્ની, બાળકો, બહેન, માતા-પિતા, ઘરગૃહસ્થી બધાની તબિયતના સમાચાર પૂછાય છે! એમાં માત્ર તબિયત જ નથી, દૈહિક સ્વસ્થતા જ નથી, એમાં સર્વના સુખ વિષે "ખબર-અંતર" પૂછાય છે. એક જ વ્યક્તિને ભોંકાયેલો એક તીક્ષ્ણ પ્રશ્ન નથી, સમગ્ર પરિવારને આવરી લેતી ઈન્ક્વાયરી છે. અંગ્રેજી નાટકમાં આ "કેમ છો" મૂકી શકાતું નથી...
આપણે મમ્મીના ભાઈને મામા અને પપ્પાના ભાઈને કાકા કહીએ છીએ! અને સાથે સાથે એક કહેવત પણ કહી શકીએ છીએ: મામા કોઈકના ખરાબ, કાકા કોઈકના સારા! કાકા કુટુમ્બ સંપત્તિના ભાગીદાર છે, મામા મુઠ્ઠીઓ ખોલીને આપે છે. આ બે પાત્રો જુદાં છે. મામાનો છોકરો મિત્ર છે, કાકાનો છોકરો થોડો અમિત્ર છે - કાલે ભાગ માંગવાનો છે! અરબીમાં તો ફોઈના છોકરા માટે "રકીબ" શબ્દ છે, એટલે કે એક જ પ્રિયા માટેનો આપણો હરીફ, દુશ્મન, જે 'રફીક' નથી! આવા આવા શબ્દોની મોટી સૂચિ બની શકે.
મામા અને કાકા માટે અંગ્રેજીમાં કેવો ફ્લેટ શબ્દ છે: અંકલ! અને રકીબ માટે છે કઝિન! ભારતીય જીવનમાં, પરિવારમાં કુટુમ્બમાં અંકલો અને આન્ટીઓ નથી...અહીં તો કૌરવો છે, પાંડવો છે, ઘરઘરમાં મીની-મહાભારત ખેલાતું હોય છે...
અંગ્રેજી ભાષાની નવલકથા કે નાટકમાં આપણું જીવન ન મૂકી શકાય.
(ગુજરાત સમાચાર: 1983)
(વિદેશ: પૃ. 50થી 52)
No comments:
Post a Comment